اقتصاد پیشرو

براساس آخرین آمار‌های موجود نزدیک به ۲۲هزار شعبه بانک در کشور وجود دارد که در مقایسه با کشورهای دیگر به نسبت جمعیت رقم بالایی است. متوسط تعداد شعب بانکی در جهان به ازای هر ۱۰۰هزار نفر بزرگسال حدود ۵/ ۱۲ شعبه است. این رقم در کشورهای آسیای شرقی ۵/ ۱۱شعبه، در اروپا ۷/ ۲۲ شعبه، در چین ۸/ ۸ شعبه، در ترکیه ۱/ ۱۸ شعبه، در کشورهای با درآمد بالا ۶/ ۱۷ شعبه در کشورهای با درآمد متوسط به پایین ۲/ ۹ شعبه ودر کشورهای با درآمد پایین به ازای هر ۱۰۰هزار نفر ۲/ ۳ شعبه بانکی وجود دارد در حالی که در ایران بر اساس آخرین آمارهای بانک مرکزی، به ازای هر ۱۰۰هزار نفر بیش از ۳۱شعبه بانکی دائر است که حدود ۵/ ۲ برابر میانگین جهانی، ۷/ ۲ برابر کشورهای آسیای شرقی، ۷/ ۱ برابر ترکیه، ۴/ ۱ برابر اروپا، ۵/ ۳ برابر چین و ۷/ ۹ برابر کشورهای با درآمد پایین است.
پیش از ادغام بانک‌های نظامی‌در بانک سپه، بانک ملی با ۲۸۴۷ شعبه، بیشترین تعداد شعب را داشت که پس از ادغام ۵بانک نظامی‌در بانک سپه این بانک با ۴۵۰۰ شعبه در رتبه نخست قرار گرفته است.پس از این دو بانک دولتی، بانک خصوصی شده صادرات با ۲۱۰۳ شعبه در رتبه سوم قرار دارد. بانک کشاورزی با ۱۸۱۷ شعبه در رتبه چهارم و بانک ملت با ۱۴۲۴ شعبه در رتبه پنجم قرار می‌گیرد.
یک گزارش از وضعیت تعدادی از بانک‌های کشور در سال ۹۹ حاکی است: هزینه شعب ۲۳ بانک در نیمه نخست سال گذشته حدود ۲۶هزار میلیارد تومان بوده است. بر اساس این بررسی متوسط هزینه‌های اداری و عمومی‌اداره هر شعبه حدود ۵۰۰میلیون تومان در نیمه سال برآورد شده است و سرانه هزینه‌های اداری و عمومی‌بانک‌های یاد شده به ازای هر کارمند ماهانه حدود ۳۱میلیون تومان بوده است. اگرچه تعداد شعب بانکی در چند دهه گذشته شاخص قابل قبولی برای گستره خدمات بانکی به حساب می‌آمد، اما در یک دهه اخیر با رشد فناوری اطلاعات و افزایش ضریب نفوذ اینترنت و اخیرا بانکداری دیجیتال و نئو بانک، گسترش فیزیکی شعب بانکی نه تنها مزیتی محسوب نمی‌شود، بلکه با تحمیل هزینه به بانک‌ها آنها را از ارائه خدمات بهتر و تسهیلات بانکی باز می‌دارد.
گزارش مورد نظر در خصوص ۲۳ بانک کشور حاکی است: تعداد کارکنان این بانک‌ها بدون در نظر گرفتن کارکنان شرکت‌های زیر مجموعه، در مجموع ۱۲۸ هزار و ۶۷۲ کارمند دارند. بانک صادرات با حدود ۲۵هزار کارمند در رتبه اول، بانک ملت با ۱۹ هزار و ۴۳۶ نفر در رتبه دوم، بانک تجارت با ۱۶ هزار و ۴۳۶ نفر در رتبه سوم، بانک کشاورزی با ۱۵هزار و ۶۶۹ نفر در رتبه چهارم، بانک رفاه با ۹هزار و ۶۷۳ نفر در رتبه پنجم و بانک آینده با ۴۵۰۰ نفر در رتبه ششم قرار دارد. بانک‌های پارسیان، پاسارگاد، توسعه تعاون و اقتصاد نوین هم به ترتیب در رتبه‌های هفتم تا دهم قرار دارند.
یکی دیگر از داده‌های جالب توجه در صورت‌های مالی ۲۳ بانک مورد بررسی، مقایسه سرانه هزینه‌کرد ماهانه هر بانک برای کارکنان خود، اعم از هزینه‌های اداری و عمومی ‌است. در این خصوص مقایسه داده‌ها نشان می‌دهد در ۲۳ بانک مورد بررسی، سرانه هزینه اداری و عمومی‌این بانک‌ها به ازای هر کارمند ماهانه ۳۱میلیون تومان است. بانک دولتی توسعه صادرات با سرانه ۶۰میلیون تومان در رتبه اول، بانک ملت با حدود ۴۸میلیون تومان در رتبه دوم، بانک تجارت با ۶/ ۴۶میلیون تومان در رتبه سوم، بانک رفاه و سامان هرکدام با هزینه نزدیک به ۴۳میلیون تومان در رتبه‌های چهارم و پنجم قرار دارند. خاورمیانه با سرانه ۴۱میلیون تومان، گردشگری با سرانه نزدیک به ۳۹میلیون تومان، شهر با سرانه ۳۳میلیون تومان؛ سینا با سرانه نزدیک به ۳۲میلیون تومان، همگی بالاتر از میانگین کل بانک‌ها و در رتبه‌های ۶ تا ۹ قرار دارند.

چک :
چک نوشته ای است که به موجب آن صادر کننده وجوهی را که نزد محال علیه است یا بعضا و یا کلا مسترد و یا به دیگری واگذار می نماید.
سفته :
سفته سندی است که به موجب آن امضا کننده تعهد می کند مبلغی را در موعد معین یا عند المطالبه در وجه حامل یا شخص معین یا به حواله کرد آن شخص کارسازی نماید.
برات :
برات نوشته ای است که طلبکار یا کشنده برات به دیگری دستور می دهد مبلغ معینی را در سررسید معین یا به روئت در وجه شخص معین یا به حواله کرد او در محل تعیین شده بپردازد.
تفاوت بین سفته و برات :
1. صدور برات حاکی از معامله تجارتی است اگر چه از طرف غیر بازرگانان صادر شده باشد در حالیکه صدور سفته معامله تجارتی نیست مگر آنکه بین بازرگانان یا برای امور بازرگانی صادر گردد .
2. در برات معمولاً سه نفر دخالت می نمایند (محیل – محال علیه – محال له) در حالیکه در سفته دو نفر دخالت مینمایند. ( متعهد و متعهدله)
3. برای برات، وجود محل لازم است یعنی براتکش باید از براتگیر طلبکار بوده و یا اعتباری نزد وی داشته باشد. در صورتیکه در سفته وجود محل، ضرورت ندارد .
4. برات را باید به قبولی براتگیر رسانید در صورتیکه سفته خود از طرف متعهد قبول شده است به عبارت دیگر سفته به محض صدور، دین متعهد است در صورتیکه برات پس از قبولی براتگیر، بدهی وی تلقی میشود .
5. در برات قید اسم محال له الزامی است ولی سفته را میتوان بدون ذکر محال له در وجه حامل صادر نمود .
6. در برات باید تصریح شود که چندمین نسخه است در حالی که در سفته نیازی به ذکر آن نیست .
7. برات معمولاً بین دو شهر رد و بدل میگردد در حالیکه سفته بیشتر، در یک شهر مبادله میشود .
فروش اقساطی :
واگذاری عین به بهای معلوم به غیر که تمام یا قسمتی ازان به اقساط مساوی یا در سررسید معین دریافت گردد.
اجاره به شرط تملیک :
اجاره عقدی است که به موجب آن مستاجر مالک منافع عین مستاجره می شود، بانک ها می توانند اموال منقول و غیر منقول را بنا به درخواست مشتری خریداری و به صورت اجاره به شرط تملیک به مشتری واگذار می نماید.
سلف :
سلف پیش خرید نقدی محصولات تولیدی به قیمت معین می باشد، همانگونه که از مفهوم آن پیداست جهت پیش خرید کالا از واحدهای تولیدی برای تامین سرمایه در گردش واحدهای تولیدی قابلیت استفاده را دارد.
خرید دین :
قراردادی است که به موجب آن،شخص ثالث(بانک) دین مدت دار بدهکار(متعهد)را به کمتر از مبلغ اسمی آن به صورت نقدی از داین (واگذارنده)خریداری نماید. و به منظور خرید اسناد تجاری از قبیل چک مدت دار،سـفته،برات،اعتبارات اسنادی داخلی ویا خارجی در کلیه بخش های اقتصادی(در حال حاضر خرید برات،اعتبارات اسنادی در صورت وجود از طریق گزارش به اداره اعتبارات انجام خواهد پذیرفت).
جعاله :
تعریف : عبارتست از التزام شخص (جاعل) یا (کار فرما ) به ادای مبلغ یا اجرت معلوم (جعل) در مقابل عمل معین “طبق قرارداد” طرفی که عمل را انجام می دهد (عامل یا پیمانکار) نامیده می شود .
کاربرد:
1. ایجاد تسهیلات لازم در امور تولیدی ، بازرگانی و خدماتی .
2. بیشترین کاربرد جعاله در امر تعمیرات می باشد (تعمیر مسکن ، خودرو ، مغازه و …) و یا ایجاد طرحهای تولیدی .
مدت :
1. مدت انجام و تصفیه مطالبات ناشی از جعاله حداکثر ۲ سال تعیین می گردد .در مورد طرحهای تولیدی برابر مفاد طرح اقدام خواهد شد .
دامپینگ :
عبارت است از فروش یا صادرات یک کالا با قیمت کمتر از هزینه‌های تمام شده یا به عبارتی دیگر فروش کالا در خارج به قیمتی کمتر از قیمت داخلی. معادل فارسی این واژه «رقابت مکارانه» یا تبعیض در قیمت‌ها در بازرگانی معنا شده‌است. به عبارت بهتر، تولیدکنندگان و بازرگانان برای به دست آوردن بازارها، محصولات خود را با قیمتی کم عرضه کنند، برخی کارشناسان معادل فارسی این واژه را «رقابت مخرب» نیز دانسته‌اند. استراتژی کلی دامپینگ به حذف رقبا و در اختیار گرفتن بازار مربوط می‌شود. امکان دارد در دامپینگ مستمر یا تصادفی سودی که بابت پایین بودن قیمت نصیب مصرف‌کننده می‌شود بیش از زیانی باشد که تولیدکننده می‌بیند.
تفاوت سود و ربا :
تعیین ربا از قبل و در مقابل ارقام ثابتی انجام می شود، اما سود با توافق طرفین پیشبینی و به نسبت های مورد توافق تسهیم می گردد، پرداخت ربا الزامی است و حال آنکه سود قبل از تحقق حالت التزام داشته و پس از تحقق پرداخت آن الزامی است.
ربا حاصل بهره برداری از دارائیهای نقدی است بدون آنکه صاحب سرمایه در تحقق آن مشارکت مستقیم داشته باشد حال آنکه سو بازده حاصل از عوامل تولید با یکدیگر و مشخصا ترکیب کار و عامل سرمایه است.
عقد :
توافق اراده یک یا چند شخص در مقابل یک یا چند شخص دیگر مبنی بر تعهد به انجام امری و یا تملیک مالی را عقد گویند .
تعریف وثیقه :
سپرده یا ترهین یک دارائی قابل قبول به منظور گروگان وام و اعتبار .
قرض الحسنه :
نوعی قرض است که در آن بهره‌ای در کار نباشد. در تعریف دیگر عقدی است که به موجب آن بانک‌ها (به عنوان قرض‌دهنده) مبلغ معینی را طبق ضوابط مقرر در دستورالعمل ذی‌ربط به اشخاص اعم از حقیقی یا حقوقی (به عنوان قرض گیرنده) به قرض واگذار می‌کنند.
مشارکت مدنی :
الف- مشارکت مدنی عبارتست از “در هم آمیختن سهم الشرکه نقدی ویا غیرنقدی متعلق به اشخاص حقیقی ویا حقوقی متعدد ، به نحومشاع ، به منظور انتفاع وطبق قرارداد”
– انواع مشارکت مدنی:
1. مشارکت مدنی بازرگانی: این نوع مشارکت در مورد کالای آماده قابل خرید و فروش کاربرد داشته ودر طول مشارکت ارزش افزوده بر اثر فعالیت شریک بر روی آن انجام نمی پذیرد لذا مبلغ فروش مشخص بوده وسهم سود طرفین قابل محاسبه است.
2. مشارکت های ساخت وایجاد: این نوع مشارکت زمانی مورداستفاده قرار می گیرد که در ابتدا قیمت تمام شده مشخص نیست وجهت انجام موضوع مشارکت دراثر فعالیتهای لازمه ارزش افزوده ایجاد می‌گردد. لذا قرارداد این مشارکتها با مشارکت بازرگانی دارای تفاوتهائی است وسود مشارکت به میزان زمان درگیری تسهیلات بستگی دارد.(مانند مشارکت ساخت مسکن وساختمان یا مشارکت ساخت در تجهیزات)
o مشارکت بازرگانی
متقاضی شراکت به بانک مراجعه و با تکمیل فرم تقاضای نوع وموضوع مشارکت ، مدت، سهم الشرکه، سود قابل پیش بینی وقبول سود مورد انتظار بانک را ارائه می دهد.
مشارکت حقوقی :
مشارکت حقوقی به نوعی از قرارداد گفته می شود که دو یا چند نفر برای رسیدن به هدفی که معمولا یک هدف اقتصادی می باشذ دور هم جمع گردیده و با توافق و هماهنگی هم در یک طرح یا پروژه مشترک با هم سرمایه گذاری نموده تا از سود آن بهره مند گردند . این قررداد که شرکت مدنی هم نامیده می شود از نظر ماهیت از نوع شرکت مدنی است و شخصیت اعضای ان کاملا در تشکیل شرکت نقش داشته و هر کدام از شرکاء در اموال و دارائیهای شرکت سهام مشاعی دارند . در ورود و خروج شریک جدید رضایت دیگر شرکاء باید جلب شود و هر تصمیمی باید به اطلاع و توافق شرکای دیگر برسد. بنا براین چه بسا اتفاق می افتد این نوع مشارکت اکثرا با اختلاف شرکاء روبرو و عاقبت امربه دادگاه کشیده می شود که خود طرح دعوا ممکن است ماهها یا سالها طول بکشد تا اختلاف میان طرفین حل و فصل گردد که خود این واقعه ممکن است میلیونها ریال ضرر و زیان به طرفین وارد نماید . این نوع مشارکت بیشتر در امر ساخت و ساز و مسکن آپارتمان و تجارت رایج است .
پس آبا می توان چاره ای برای آن انجام داد یا خیر ؟
می توان اینچنین جواب داد که برای هر امری در شرع و قانون راه حلی نهاده شده است تا ارتباطات حقوقی مردم راحتتر شده و مشکلات اجتماعی هر روز بهتر از دیروز حل و فصل گردد. بنا براین توصیه های زیر برای هموطنان در جهت امر مشارکت پیشنهاد می گردد.
1. در صورت تصمیم بر ایجاد مشارکت حتما با یک مشاور حقوقی یا با یک سردفتر اسناد رسمی مشورت و مذاکره نمایند .
2. حتما یک قرارداد مفصل با توجه به نوع و میزان مشارکت میان طرفین توسط افراد متخصص تهیه و تنظیم گردد.
3. قبل از اقدام به مشارکت حتما با طرف شریک خود آشنائی کامل داشته و بدون شناشت کامل با هر کسی مشارکت نفرمائید.
مضاربه :
مضاربه قراردادی است که به موجب آن یکی از طرفین (مالک) عهده دار تأمین سرمایه (نقدی) می گردد با قید اینکه طرف دیگر “عامل با آن تجارت کرده ودر سود حاصله هر دو طرف شریک باشند” و از معاملات غیر مبادله‌ای محسوب می گردد .
کاربرد: برای تأمین مالی در خرید وفروش کالای آماده کاربرد داشته برای دارندگان فعالیت بازرگانی بکار گرفته می شود.
مدت: مدت انجام مضاربه یک دوره مالی مطابق شرایط فروشنده وحداکثر یکسال می باشد.
پول تحریری :
به مجموعه مانده حساب های مشتریان نزد بانک ها و سایر موسسات بانکی که معمولا به وسیله چک یا دیگر موارد قابل انتقال است.
هیجینگ :
ارزی که تاجر زودتر از زمان خرید کالای خود تهیه کند تا دستخوش نوسانات قیمت بازار ارز نشود را اصطلاحا هیجینگ گویند. ( خرید زود هنگام ارز برای جلوگیری از ضرر هنگام نوسانات نرخ ارز ) .
سوآپ :
سوآپ در لغت به‌معنای معامله پایاپای (ارز)، معاوضه، عوض کردن، مبادله کردن، بیرون کردن، جانشین کردن و اخراج کردن آمده و در اصطلاح، توافقی بین دو شرکت برای معاوضه جریان نقدی در آینده (با دو نوع پرداخت متفاوت از بدهی یا دارایی) است. قرارداد فوق تاریخ پرداخت و چگونگی محاسبه جریانات نقدی را که باید پرداخت شود مشخص می‌کند. معمولا محاسبه جریانات نقدی شامل ارزش‌های آتی یک یا چند متغیر بازار است. اولین قراردادهای سوآپ در اوایل دهه ۱۹۸۰ منعقد شدند. از آن زمان تاکنون بازار سوآپ رشد چشم‌گیری داشته است. در حال حاضر اکثر قراردادهای مشتقّات خارج از بورس به‌صورت سوآپ انجام می‌شود.
فرق جعاله و اجاره :
۱٫ اجاره از «عقود» است؛ یعنی دارای دو طرف ایجاب و قبول بوده، ولی بنابر مشهور فقها جعاله از «ایقاعات» است؛ یعنی دارای یک طرف ایجاب است و درستی و نافذ بودنِ آن، متوقّف بر انشاء و گفتن قبول از طرف دیگر نیست.
۲٫ در اجاره، «اجیر» باید معیّن باشد، ولی جعاله، هم با شخص معیّن و هم با شخص غیر معیّن صورت می گیرد.جعاله با شخص معیّن مانند این است که کسی به پزشکی بگوید اگر بیماریِ فرزندم را درمان کنی، فلان مقدار پول به تو می دهم و جعاله با شخص غیر معیّن مانند این است که بگوید هرکس این کار معین را انجام دهد، صد هزار تومان به او می دهم.
۳٫ در اجاره، اجیر پس از قرارداد باید کار را انجام دهد و کسی هم که او را اجیر کرده است، مزد را به او بدهکار می شود، ولی در جعاله، عامل؛ اگرچه شخص معیّنی باشد، می تواند کار را شروع ننماید یا در میان کار از آن دست بکشد و نیز تا کار را انجام نداده است، مالک مُزد نشده و جاعل به او بدهکار نمی ‏شود.

آشنایی با سامانه های ساتنا و پایا 
سامانه های الکترونیکی ساتنا و پایا جزو سیستم بانکداری الکترونیکی هستند که امکان واریز و انتقال وجه را از طریق اینترنت و بدون نیاز به مراجعه حضوری به بانک برای مشتریان فراهم می کنند که البته تقاوت های کمی در میزان انتقال وجه و مدت زمان واریز وجه با یکدیگر دارند.

در سامانه الکترونیکی ساتنا، تسویه و واریز به حساب مشتری سرعت قابل قبولی دارد که در حال حاضر بین ۲ ثانیه تا ۲۰ دقیقه البته در ساعات کاری بانک ها متغیر است، هم چنین اگر شما در روز چندین انتقال وجه ساتنا انجام دهید به صورت تک به تک به حساب شما واریز خواهد شد.

در سامانه الکترونیکی پایا واریز به حساب در ساعت های مشخص شده (۷.۵ صبح، ۹.۵ صبح و ۱۱.۵ صبح) و به صورت دسته ای از بانک مبدا به بانک مقصد صورت می گیرد که در مقایسه با ساتنا سرعت انتقال پایین تری دارد و چنانچه حواله صادر شده از طریق «پایا» در روز تعطیل و یا خارج از ساعت کار بانک ها صادر شود، واریز به حساب در روز کاری بعدی انجام خواهد شد.

یکی از تفاوت های عمده سامانه های پایا و ساتنا در میزان مجاز انتقال وجه بانکی است. در سامانه پایا حداکثر میزان انتقال وجه ۱۵ میلیون تومان است ولی در سیستم ساتنا انتقال وجه حداقل ۱۵ میلیون تومان و حداکثر ۵۰ میلیون تومان است. البته این محدودیت در نرم افزارهای موبایل بانک شخصی هست و در حساب های تجاری و درگاه های پرداخت، این ارقام متفاوت هستند.

نحوه عملکرد پایا و ساتنا به این صورت است که با انجام تراکنش با هر یک از این دو سامانه در ابتدا بانک مبدا به سیستم بانک مرکزی متصل می‌ شود. بانک مرکزی بعد ازتایید به بانک مقصد اطلاع ‌رسانی می‌کند و انتقال وجه انجام می ‌پذیرد. به این ترتیب پایا و ساتنا به هم متصل ‌اند. در پلتفرم پی جیب، تسویه های بانکی با حساب فروشنده در ایران در روزهای کاری و به صورت پایا انجام می شود. البته در صورت امکان توسط پی جیب، در روزهای تعطیل نیز تسویه به صورت کارت به کارت هم صورت می گیرد.